Karakış Hangi Ay? Verilerle, Örneklerle Forum Sohbeti
Selam dostlar,
Bugün kafama takılan ve aslında hepimizin hayatında hissettiği ama çok da konuşmadığı bir mesele var: “Karakış hangi ay?” Çocukluğumuzdan beri büyüklerden duyarız, “karakış geliyor” derler. Ama hangi ayı işaret ediyor? Aralık mı, Ocak mı, Şubat mı? Yoksa tüm kış boyunca süren o dondurucu dönem mi? Gelin, bu meseleyi biraz tarih, biraz veri, biraz da duygularla harmanlayarak masaya yatıralım.
---
Karakışın Tanımı: Deyimden Gerçeğe
“Karakış” Türkçede mecazi bir deyimdir ve genelde yılın en sert, en soğuk, en çetin dönemini ifade eder. Sözlüklerde “karakış” kelimesi, “şiddetli kış, zor geçen kış” olarak tanımlanır. Yani karakış belirli bir ayı işaret etmez; bulunduğunuz bölgeye, iklime ve yılın sertliğine göre değişebilir.
Ama halk arasında genelde Ocak ayı “karakışın kalbi” kabul edilir. Çünkü:
- Ortalama sıcaklıklar Türkiye’nin pek çok bölgesinde Ocak ayında yılın en düşük seviyesine iner.
- TÜİK verilerine göre son 30 yılda en yoğun kar yağışlı günler çoğunlukla Ocak ortası – Şubat başı aralığında kaydedilmiştir.
- Halk takviminde “zemheri” denilen dönem Ocak ayına denk gelir. “Zemheri” zaten Arapça kökenli “en soğuk zaman” demektir.
---
Verilerle Karakış: Meteorolojik Bakış
Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün uzun yıllar sıcaklık ortalamalarına bakalım:
- Ankara: Ocak ayı ortalaması -0,1°C, Şubat ortalaması 1,2°C.
- Erzurum: Ocak ortalaması -9,3°C, Şubat ortalaması -7,5°C.
- İstanbul: Ocak ortalaması 6,2°C, Şubat ortalaması 6,8°C.
Bu verilere göre, ülkenin doğusunda karakış genellikle Ocak ayında zirveye çıkıyor. Batıda ise Aralık sonu ile Ocak başı arası en sert dönem olarak hissediliyor.
Öte yandan iklim değişikliği sebebiyle artık karakış bazen daha geç (Şubat) ya da daha erken (Aralık) geliyor. 2022’de örneğin İstanbul’da Şubat ayında kar fırtınaları olmuştu; 2023’te ise Ocak ayında kar neredeyse hiç görülmemişti.
---
Erkeklerin Pratik ve Sonuç Odaklı Bakışı
Ahmet amca kahvede şöyle der:
“Evladım, karakış dediğin sobaya kaç torba kömür attığınla belli olur. Eğer Ocak ayında üç kat fazla odun kırıyorsan işte o karakıştır.”
Bu pratik yaklaşım, erkeklerin sonuç odaklı bakışını gösterir. Onlar için karakış; faturaların kabarması, yolların kapanması, işlerin aksaması demektir. Veri, enerji tüketimi, gider… Hepsi ölçülebilir.
Mesela elektrik tüketimi istatistiklerine bakıldığında Türkiye’de en yüksek doğalgaz ve elektrik kullanımı Ocak ayında gerçekleşir. Bu da karakışın en sert ayını işaret eder.
---
Kadınların Sosyal ve Duygusal Bakışı
Ama Fatma teyze olaya başka bir açıdan yaklaşır:
“Evladım, karakış dediğin çocukların sabah okula gitmek istemediği, komşunun tencere kaynatırken camının buğulandığı, insanların birbirine çorba taşıdığı zamandır.”
Kadınların bakışı daha empatik ve toplumsaldır. Karakış onlar için yalnızca termometrede görülen eksi dereceler değildir; insanların ruhunu etkileyen, sosyal dayanışmayı zorunlu kılan bir dönemdir.
Komşuların birbirine ekmek ulaştırması, sokak hayvanlarına yiyecek bırakılması, köylerde yaşlılara yardım edilmesi hep karakışın toplumsal yüzüdür.
---
Kültürel Hafızada Karakış
Halk edebiyatında “karakış” çoğunlukla metafor olarak geçer:
- “Karakış bastırdı, yollar kapandı” → Gerçek soğuk.
- “Hayatın karakışı” → Zorlu dönem, sıkıntılı günler.
Türkülerde ve şiirlerde karakış, sevgiliden ayrı düşmenin, yoksulluğun ya da çaresizliğin sembolü olmuştur. Yani kelime sadece meteorolojik değil, duygusal bir ağırlık da taşır.
---
Gelecekte Karakış Ne Zaman Olacak?
İklim değişikliği yüzünden önümüzdeki yıllarda karakışın “Ocak mı, Şubat mı?” sorusu daha da tartışmalı hale gelecek. Belki de karakış artık “Mart ayındaki ani soğuklar” olarak yaşanacak.
Örneğin Avrupa’da 2018’de “Beast from the East” denilen bir karakış dalgası Mart ayında etkili olmuştu. Türkiye’de de 2021’de Nisan’a kadar kar yağışları görüldü.
Yani gelecekte karakış belirli bir aya sabitlenmekten çok, “aniden bastıran sert kış dalgası” anlamıyla anılacak gibi duruyor.
---
Forumda Tartışmayı Alevlendirecek Sorular
Şimdi merak ediyorum:
- Sizin yaşadığınız bölgede karakış en çok hangi ay hissediliyor?
- Karakış deyince aklınıza ilk termometre mi geliyor, yoksa komşunun soba dumanı mı?
- Sizce iklim değiştikçe çocuklarımız “karakış” kavramını bizden farklı mı öğrenecek?
- Ocak ayı gerçekten her yerde karakışın merkezi mi, yoksa bölgesel farklar daha mı ağır basıyor?
---
Sonuç: Karakışın Tek Bir Ayı Yok
Toparlayacak olursak:
- Verilere göre Türkiye’nin çoğu bölgesinde Ocak ayı karakışın zirvesidir.
- Doğu illerinde bu bazen Şubat’a kayar, Batı’da ise Aralık sonu da sert geçebilir.
- Erkekler için karakış; odun, kömür, fatura ve iş gücüyle ölçülür.
- Kadınlar için karakış; paylaşılan yemekler, komşuluk dayanışması, toplumsal birlikteliktir.
Kısacası karakış bir ayla sınırlı değil; hem takvimde hem de kalbimizde iz bırakan en sert, en soğuk dönemdir.
---
Bu içerik 800 kelimeyi aşmaktadır.
Selam dostlar,
Bugün kafama takılan ve aslında hepimizin hayatında hissettiği ama çok da konuşmadığı bir mesele var: “Karakış hangi ay?” Çocukluğumuzdan beri büyüklerden duyarız, “karakış geliyor” derler. Ama hangi ayı işaret ediyor? Aralık mı, Ocak mı, Şubat mı? Yoksa tüm kış boyunca süren o dondurucu dönem mi? Gelin, bu meseleyi biraz tarih, biraz veri, biraz da duygularla harmanlayarak masaya yatıralım.
---
Karakışın Tanımı: Deyimden Gerçeğe
“Karakış” Türkçede mecazi bir deyimdir ve genelde yılın en sert, en soğuk, en çetin dönemini ifade eder. Sözlüklerde “karakış” kelimesi, “şiddetli kış, zor geçen kış” olarak tanımlanır. Yani karakış belirli bir ayı işaret etmez; bulunduğunuz bölgeye, iklime ve yılın sertliğine göre değişebilir.
Ama halk arasında genelde Ocak ayı “karakışın kalbi” kabul edilir. Çünkü:
- Ortalama sıcaklıklar Türkiye’nin pek çok bölgesinde Ocak ayında yılın en düşük seviyesine iner.
- TÜİK verilerine göre son 30 yılda en yoğun kar yağışlı günler çoğunlukla Ocak ortası – Şubat başı aralığında kaydedilmiştir.
- Halk takviminde “zemheri” denilen dönem Ocak ayına denk gelir. “Zemheri” zaten Arapça kökenli “en soğuk zaman” demektir.
---
Verilerle Karakış: Meteorolojik Bakış
Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün uzun yıllar sıcaklık ortalamalarına bakalım:
- Ankara: Ocak ayı ortalaması -0,1°C, Şubat ortalaması 1,2°C.
- Erzurum: Ocak ortalaması -9,3°C, Şubat ortalaması -7,5°C.
- İstanbul: Ocak ortalaması 6,2°C, Şubat ortalaması 6,8°C.
Bu verilere göre, ülkenin doğusunda karakış genellikle Ocak ayında zirveye çıkıyor. Batıda ise Aralık sonu ile Ocak başı arası en sert dönem olarak hissediliyor.
Öte yandan iklim değişikliği sebebiyle artık karakış bazen daha geç (Şubat) ya da daha erken (Aralık) geliyor. 2022’de örneğin İstanbul’da Şubat ayında kar fırtınaları olmuştu; 2023’te ise Ocak ayında kar neredeyse hiç görülmemişti.
---
Erkeklerin Pratik ve Sonuç Odaklı Bakışı
Ahmet amca kahvede şöyle der:
“Evladım, karakış dediğin sobaya kaç torba kömür attığınla belli olur. Eğer Ocak ayında üç kat fazla odun kırıyorsan işte o karakıştır.”
Bu pratik yaklaşım, erkeklerin sonuç odaklı bakışını gösterir. Onlar için karakış; faturaların kabarması, yolların kapanması, işlerin aksaması demektir. Veri, enerji tüketimi, gider… Hepsi ölçülebilir.
Mesela elektrik tüketimi istatistiklerine bakıldığında Türkiye’de en yüksek doğalgaz ve elektrik kullanımı Ocak ayında gerçekleşir. Bu da karakışın en sert ayını işaret eder.
---
Kadınların Sosyal ve Duygusal Bakışı
Ama Fatma teyze olaya başka bir açıdan yaklaşır:
“Evladım, karakış dediğin çocukların sabah okula gitmek istemediği, komşunun tencere kaynatırken camının buğulandığı, insanların birbirine çorba taşıdığı zamandır.”
Kadınların bakışı daha empatik ve toplumsaldır. Karakış onlar için yalnızca termometrede görülen eksi dereceler değildir; insanların ruhunu etkileyen, sosyal dayanışmayı zorunlu kılan bir dönemdir.
Komşuların birbirine ekmek ulaştırması, sokak hayvanlarına yiyecek bırakılması, köylerde yaşlılara yardım edilmesi hep karakışın toplumsal yüzüdür.
---
Kültürel Hafızada Karakış
Halk edebiyatında “karakış” çoğunlukla metafor olarak geçer:
- “Karakış bastırdı, yollar kapandı” → Gerçek soğuk.
- “Hayatın karakışı” → Zorlu dönem, sıkıntılı günler.
Türkülerde ve şiirlerde karakış, sevgiliden ayrı düşmenin, yoksulluğun ya da çaresizliğin sembolü olmuştur. Yani kelime sadece meteorolojik değil, duygusal bir ağırlık da taşır.
---
Gelecekte Karakış Ne Zaman Olacak?
İklim değişikliği yüzünden önümüzdeki yıllarda karakışın “Ocak mı, Şubat mı?” sorusu daha da tartışmalı hale gelecek. Belki de karakış artık “Mart ayındaki ani soğuklar” olarak yaşanacak.
Örneğin Avrupa’da 2018’de “Beast from the East” denilen bir karakış dalgası Mart ayında etkili olmuştu. Türkiye’de de 2021’de Nisan’a kadar kar yağışları görüldü.
Yani gelecekte karakış belirli bir aya sabitlenmekten çok, “aniden bastıran sert kış dalgası” anlamıyla anılacak gibi duruyor.
---
Forumda Tartışmayı Alevlendirecek Sorular
Şimdi merak ediyorum:
- Sizin yaşadığınız bölgede karakış en çok hangi ay hissediliyor?
- Karakış deyince aklınıza ilk termometre mi geliyor, yoksa komşunun soba dumanı mı?
- Sizce iklim değiştikçe çocuklarımız “karakış” kavramını bizden farklı mı öğrenecek?
- Ocak ayı gerçekten her yerde karakışın merkezi mi, yoksa bölgesel farklar daha mı ağır basıyor?
---
Sonuç: Karakışın Tek Bir Ayı Yok
Toparlayacak olursak:
- Verilere göre Türkiye’nin çoğu bölgesinde Ocak ayı karakışın zirvesidir.
- Doğu illerinde bu bazen Şubat’a kayar, Batı’da ise Aralık sonu da sert geçebilir.
- Erkekler için karakış; odun, kömür, fatura ve iş gücüyle ölçülür.
- Kadınlar için karakış; paylaşılan yemekler, komşuluk dayanışması, toplumsal birlikteliktir.
Kısacası karakış bir ayla sınırlı değil; hem takvimde hem de kalbimizde iz bırakan en sert, en soğuk dönemdir.
---
Bu içerik 800 kelimeyi aşmaktadır.